Fionn mac Cumhaill là một người anh hùng trong thần thoại Celtic có tiếng không kém gì Cú Chulainn. Những câu chuyện xoay quanh Fionn và những chiến binh fianna dưới trướng anh tạo nên cả một dòng truyện gọi là Fenian Cycle trong thần thoại Celtic.
Fionn là con trai của Cumhaill, vị thủ lĩnh đứng đầu các chiến binh fianna hùng mạnh, và nàng Muirne, cháu nội của thần Nuada trong thần tộc Tuatha de Danann. Goll mac Morna, một tướng lĩnh dưới quyền Cumhaill đã giết chết ông và lên nắm quyền thủ lĩnh fianna. Muirne lúc đó đang mang thai Fionn, phải nương náu nhờ chị chồng Bodhmall là một druid.
Fionn lớn lên được bác Bodhmall cho học võ và cung kiếm. Cậu cũng kết thân với thi sĩ Finnegas, người dành cả đời tìm kiếm con cá hồi tri thức, mà ăn con cá vào sẽ có mọi tri thức trên đời. Cuối cùng Finnegas bắt được con cá và nhờ Fionn nấu hộ, vô tình cậu bị bỏng, vội vàng mút ngón tay dính mỡ cá vào mồm, thế là cậu có tri thức của cá hồi. Tin rằng đó là định mệnh của Fionn, Finnegas cho cậu xơi cả con cá hồi luôn.
Fionn lớn lên lập nhiều chiến công hiển hách, trong đó nổi bật là chiến tích đánh bại Aillen, gã quỷ lửa đến từ cõi âm. Cậu được tôn làm thủ lĩnh những chiến binh fianna, chính Goll, kẻ đã giết cha Fionn năm xưa cũng “tự giác” nhường ngôi cho cậu.
Về tình sử thì đời Fionn gắn với hai người con gái. Người đầu tiên là nàng Sadhbh, cháu nội của thần Dagda (cha con nhà này có duyên cưới con cháu thần tộc). Nàng bị gã druid tên là Fear Doirich biến thành nai vì từ chối lời cầu hôn của lão. Fionn đã hóa giải lời nguyền, cưới nàng, nhưng ít lâu sau, khi Fionn đi chinh chiến, Fear Doirich trở lại và hóa nàng thành nai. Nàng lúc đó đang mang thai, sinh ra đứa con trai trong rừng rồi chạy mất. Fionn tìm được cậu con trai mang về nuôi, đặt tên là Oisín.
Tranh thủ kể một chút về Oisín cho đỡ phải tách thêm bài nữa 
. Cậu trai này lớn lên cũng trở thành một chiến binh vĩ đại, nhưng lại có câu chuyện như Từ Thức gặp tiên. Cậu được một nàng tiên nữ rủ rê tới Tir Na Nog – mảnh đất thần tiên của tuổi trẻ vĩnh hằng hưởng lạc suốt 3 năm. Nhưng rồi cậu nhớ nhà và đòi trở về thì ở quê hương 300 năm đã trôi qua. Cậu cũng chẳng về được Tir Na Nog nữa, biến thành một ông già râu tóc bạc phơ, buồn đời ngày này tháng khác đem những câu chuyện về những chiến binh fianna kể cho hậu thế.
Nói tiếp về người con gái thứ hai trong đời tình của Fionn. Lúc này Fionn đã già, được vua Cormac mac Airt hứa gả cho công chúa Grainne. Nhưng nàng Grainne không ưa sugar daddy mà lại phải lòng Diarmud Ua Duibhne, chàng chiến binh trẻ dưới quyền Fionn và là con nuôi của thần tình yêu Aengus Óg. Đôi trẻ chạy trốn khỏi đám cưới, bị Fionn đuổi theo nhưng được thần Aengus giúp đỡ bằng chiếc áo khoác tàng hình. Sau cùng Fionn cũng chấp thuận cho đôi uyên ương đến với nhau. Nhiều năm sau, Diarmud cùng Fionn đi săn, cậu trai trẻ bị một con lợn rừng húc chết. Lẽ ra Fionn có thể cứu sống chàng trai vì nước uống từ bàn tay ông có thể chữa thương, nhưng hai lần liền khi Fionn múc nước bằng tay nước lại lọt kẽ ngón tay trước khi kịp mang tới cho Diarmud uống. Bị Oisín mắng, ông liền quan lại lấy nước lần thứ ba nhưng đã quá muộn. Chàng trai trẻ qua đời, bỏ lại nàng Grainne còn lại một mình đến khi lìa đời.
Không rõ về cái chết của Fionn, nhưng người ta tin rằng ông không chết mà chỉ ngủ một giấc sâu, có những chiến binh fianna canh gác bốn bề, và họ sẽ thức giấc vào thời khắc đất nước Ireland cần họ nhất.
