Ông Hoàng Bảy hay thường gọi là Ông Bảy Bảo Hà. Ông là con Đức Vua Cha Ngọc Hoàng Thượng Đế. Theo lệnh vua cha Ngọc Hoàng Thượng Đế, ông giáng phàm trần; trở thành con trai thứ bảy trong danh tộc họ Nguyễn; cuối thời Lê.
Vào cuối đời Lê niên hiệu Cảnh Hưng (1740 – 1786) khắp vùng Qui Hóa gồm Châu Thủy Vĩ và Châu Văn Bàn (thuộc Lào Cai bây giờ) luôn bị sơn tặc từ Vân Nam phương Bắc tràn sang cướp phá; khắp vùng loạn lạc; cư dân điêu tàn.
Trước cảnh đau thương tang tóc ấy; tướng Hoàng Bẩy được triều đình giao trọng trách khởi binh dẹp loạn vùng biên ải.
Đội quân của ông tiến dọc sông Hồng đánh đuổi quân giặc; giải phóng Châu Văn Bàn và củng cố xây dựng Bảo Hà thành căn cứ lớn.
Ông thống lĩnh lục thuỷ đạo quân chia làm nhiều hướng tả xung hữu đột đánh tan giặc dữ, ác tặc khiếp sợ phải tháo chạy. Bờ cõi lại bình yên, ông kêu gọi thổ hào các phương về nơi ấy khai khẩn, lập nơi sinh sống. Cứ thế mà người Nùng, người Dao, người Thổ kéo về, chẳng mấy chốc lại an cư lạc nghiệp.
Hoà bình không bao lâu lại có giặc dữ khiêu chiến, Ông tiếp tục lãnh binh quyết đấu. Đia thế không thuận nên. Trong một trận chiến đấu không cân sức Ông Bảy bị giặc bắt; chúng tra khảo hành hạ dã man; nhưng ông vẫn một lòng kiên trung; quyết không đầu hàng; cuối cùng; không làm gì được; chúng sát hại ông rồi mang thi thể vứt xuống dòng sông.
Kì lạ thay; di quan của ông dọc theo sông Hồng; trôi đến phà Trái Hút; Bảo Hà; Lào Cai thì dừng lại. Nhân dân trong vùng đã vớt; an táng thi thể ông và lập đền thờ tại đây để ghi nhớ công đức to lớn của ông.
Còn một điều kì lạ nữa là khi ông bị giặc sát hại; thì trời bỗng chuyển gió; mây vần vũ; kết lại thành hình thần mã; từ thi thể ông phát ra một đạo hào quang; phi lên thân ngựa; đến Bảo Hà thì dừng lại; trời bỗng quang đãng; mây ngũ sắc kết thành hình tứ linh chầu hội.
Sau này khi hiển linh ông được giao quyền cho trấn giữ đất Lào Cai; ngự trong dinh Bảo Hà; đến lúc này ông nổi tiếng là một Ông Hoàng rất giỏi kiếm cung, rất mực anh tài, cung đao tượng mã đều giỏi. Lúc thanh nhàn cũng nức tiếng phong lưu, ngả bàn đèn hay uống trà Long Tỉnh, tổ tôm hay tam cúc ông đều sành sỏi, mà lúc nào cũng có thập nhị tiên nàng hiến tửu dâng hoa hầu cận; ông cũng luôn khuyên bảo nhân dân phải ăn ở có nhân có đức; tu dưỡng bản thân để lưu phúc cho con cháu.
Thời Minh Mạng, Thiệu Trị sắc phong ông là “Trấn An Hiển Liệt”. Trong hàng Tứ Phủ Ông Hoàng, Ông Bảy giữ trách nhiệm chấm lính nhận đồng, Ông cũng là vị Thánh Hoàng rất hay trắc giáng ngự đồng, Hoàng về mặc áo tím chàm thêu rồng hình chữ thọ, đầu đội khăn xếp thắt lét, cài chiếc kim lệch màu ngọc thạch. Ông ngự đồng tấu hương khai quang, cưỡi ngựa trên đôi hèo, truyền rằng giá Ông Bảy về mà thanh đồng ném hèo vào ai thì coi như người ấy được chấm đồng.
Còn các dân tộc Kinh, Tày, Dao… thì tôn thờ ông là vị nhân thần. Ông đi vào cõi tâm linh các dân tộc và hiện thân trong các lễ hội xuống đồng vào ngày Thìn tháng giêng.
Quan Hoàng Bảy có người con gái giúp cha đánh giặc, sau khi thác hoá cũng được người dân tôn xưng là Cô Bé Tân An, thuộc hàng Thánh Cô, dựng đền thờ ở Tân An cũng gần đền Hoàng Bảy.
Đền Bảo Hà lưng tựa vào núi; mặt hướng theo dòng nước sông Hồng và nơi đây còn có sự kết hợp hài hòa giữa cảnh quan thiên nhiên với kiến trúc văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam theo thuyết phong thủy.
Hội đền Bảo Hà được tổ chức vào ngày 17/7 âm lịch hàng năm.
Để có thể thu phục được các thổ ti; tù trưởng thì quan Hoàng Bảy không dùng biện pháp quân sự mà bằng sự thu phục nhân tâm. Để thu phục nhân tâm ông đã chủ động hòa nhập vào cuộc sống của các tù trưởng thô ti như uống trà; đánh cờ… Có lẽ vì vậy; mà dần dần hình ảnh ông Hoàng Bảy đã bị lệch lạc thành một vị Thánh ăn chơi…
Tuy nhiên, đó là lòng phàm suy diễn, một vị Thánh không như vậy… Truyền thuyết chỉ biên chép rằng đó là cách ông tiếp cận với các thổ ti; tù trưởng và sau đó cảm hóa họ để tạo nên sự đoàn kết và ổn định biên cương tổ quốc.
Vậy mà cho tới ngày nay, sự việc đã đi quá xa, tới cả việc dâng ông thuốc phiện, mặc dù thuốc phiện là phạm pháp.
Thần Thánh chỉ khuyên con người tu nhân tích đức, liệu có bao giờ ủng hộ người trần vi phạm pháp luật? Như trong lời chầu văn ông Hoàng Bảy có nói rõ:
Lưới trời ở khắp 4 phương
Hại nhân nhân hại khôn đường thoát thân
